تقلب مالی به هرگونه اقدام عمدی برای فریب دیگران از طریق ارائه اطلاعات نادرست مالی اطلاق می شود. این اقدامات ممکن است شامل دستکاری صورت های مالی، اختلاس، فساد اداری و سوء استفاده از دارایی های سازمان باشد.
تقلب، زخمی کهنه است که همواره در پیکره سازمان ها وجود داشته و دارد. این پدیده، که ریشه در طمع، فشارهای مالی و ضعف کنترل های داخلی دارد، نه تنها می تواند اعتبار یک سازمان را در چشم ذینفعان خدشه دار کند، بلکه ممکن است منجر به خسارت های مالی هنگفت، ورشکستگی و حتی فروپاشی کامل یک کسب وکار شود.
تقلب مالی، از اختلاس های کوچک تا فسادهای کلان، مانند موریانه هایی هستند که به آرامی اما بی وقفه، بنیان سازمان ها را می خورند و از درون تخریب می کنند. اما در این میان، یک سوال اساسی مطرح می شود: چه کسی می تواند جلوی این فروپشی را بگیرد؟ پاسخ: حسابرس! یک حسابرسی خوب ، با ترکیبی از دانش حسابداری، حقوقی و تحلیلی، به سازمان ها کمک می کند تا از خطرات پنهان تقلب مصون بمانند.
حسابرسان به تاریک ترین گوشه های مالی سازمان ها سرک می کشند و هرگونه نشانه ی مشکوک را زیر ذره بین قرار می دهند. آن ها نه تنها به دنبال کشف تقلب مالی و کاهش ریسک ها هستند، بلکه با تقویت کنترل های داخلی و ایجاد محیطی شفاف، از بروز تقلب در آینده جلوگیری می کنند.
حتی می توان گفت در سیستمی که حسابرسی در آن جریان دارد حتی اگر حسابرسان موفق به کشف تقلب هم نشوند همان قدر که در دل متقلبین رعب و وحشت ایجاد می شود، میزان تقلب قطعاً کاهش خواهد یافت!
چرا تقلب مالی رخ می دهد؟
تقلب مالی پدیده هایی چندوجهی هستند که می توانند به دلایل مختلفی رخ دهند. درک این دلایل به سازمان ها کمک می کند تا راهکارهای مؤثری برای پیشگیری از تقلب مالی طراحی کنند. بیایید بررسی کنیم که ریشه های تقلب مالی در کجاهاست تا بتوانیم آن را بخشکانیم!
فشار مالی
معمولاً زمانی که طمع بر عقل غلبه می کند، تقلب مالی رخ خواهد داد ؛ فشار مالی یکی از اصلی ترین دلایل بروز تقلب است. زمانی که افراد یا سازمان ها تحت فشار مالی شدید قرار می گیرند، ممکن است به اقدامات غیراخلاقی روی آورند تا مشکلات خود را حل کنند. این فشار می تواند ناشی از بدهی های سنگین، کاهش درآمد، یا حتی انتظارات غیرواقعی سهامداران باشد.
یک مدیر مالی با روحیه تقلب ممکن است برای نشان دادن سوددهی بالای شرکت اسناد صورت های مالی را دستکاری کند و این دقیقاً زمانی است که مدیران می خواهند روی سوددهی شرکت حساب کنند و به مدیر مالی فشار آورده اند اما نمی دانند که این فشار کار را خراب کرده!
در چنین وضعیتی حسابرسان خبره با بررسی دقیق صورت های مالی و تراکنش ها، می توانند نشانه های دستکاری را شناسایی کنند. همچنین، آن ها با ارزیابی ریسک های مالی سازمان، می توانند فشارهای مالی بالقوه را شناسایی کرده و راهکارهایی برای کاهش این فشارها ارائه دهند.
فرصت طلبی
زمانی که کنترل ها ضعیف هستند به این معنا که نظارت کافی بر کار امور مالی وجود ندارد، فرصت هایی برای تقلب ایجاد خواهد شد. زمانی که افراد احساس کنند که احتمال کشف تقلب مالی کم است، ممکن است به اقدامات متقلبانه روی آورند. وقتی یک کارمند تحت نظارت نباشد و تفکیک درست کاری هم برایش انجام نشده باشد می تواند وجوه نقدی را به حساب شخصی خود واریز کن بدون اینکه آب از آب تکان بخورد!
حسابرسان با ارزیابی کنترل های داخلی، نقاط ضعف را شناسایی کرده و راهکارهایی برای تقویت این کنترل ها ارائه می دهند. برای مثال، آن ها ممکن است پیشنهاد کنند که تفکیک وظایف به درستی انجام شود یا دسترسی به سیستم های مالی محدود شود.
توجیه اخلاقی
زمانی که تقلب مالی توجیه دارد بدترین حالتی است که تقلب رخ می دهد، اینجا دیگر عذاب وجدانی هم در کار نیست ، چرا؟ زیرا فرد متقلب قبل از دست زدن به خلاف ، دلایل کافی برای آرام کردن وجدان خود در سازمان دارد، بی عدالتی یا نارضایتی های شغلی ، تبعیض ها و حق کشی ها دلایل خوبی برای توجیه تقلب هستند.
احساس نادیده گرفته شدن، تبعیض، یا حتی انتقام می تواند فرد را به سمت تقلب مالی سوق دهد، کارمندی که احساس می کند حقوق او با میزان مسئولیت هایش تناسبی ندارد اما فردی تازه وارد که در حال یادگیری کار از خودِ اوست درآمد بیشتری کسب می کند، ممکن است با اختلاس وجوه نقدی، این بی عدالتی را جبران کند.
نقش حسابرس در این شرایط چیست؟ حسابرسان با ایجاد محیطی شفاف و پاسخگو، می توانند از بروز چنین توجیهاتی جلوگیری کنند. همچنین، آن ها با بررسی شکایات کارکنان و ارزیابی سیستم های پاداش و تنبیه، می توانند نارضایتی های بالقوه را شناسایی کرده و راهکارهایی برای رفع آن ها ارائه دهند.
فرهنگ سازمانی ضعیف
یعنی زمانی که تقلب مالی عادی سازی می شود، فرهنگ سازمانی ضعیف یا فاسد می تواند تقلب را عادی سازی کند. در چنین سازمان هایی، ممکن است تقلب به عنوان بخشی از فرآیندهای روزمره پذیرفته شود. در سازمانی که مدیران ارشد به طور مکرر از امتیازات شخصی استفاده می کنند، کارکنان نیز ممکن است احساس کنند که تقلب مالی امری قابل قبول است، بصورت کلی روند و رویه اخلاق تیم مدیریت به شدت بر کارکنان اثر خواهد داشت!
حسابرسان با ارزیابی فرهنگ سازمانی و ارائه گزارش های مستقل، می توانند به بهبود فرهنگ سازمانی کمک کنند اما در این میان، مدیران هستند که باید تحولی در عملکرد خود ایجاد نمایند.
فقدان آگاهی
فقدان آموزش و آگاهی در مورد قوانین و مقررات مالیاتی و حقوقی می تواند منجر به بروز تقلب شود. برخی افراد ممکن است به دلیل عدم آگاهی، مرتکب تقلب مالی شوند بدون اینکه حتی بدانند که این اقدام غیرقانونی است. مدیری که از قوانین مالیاتی اطلاع دقیقی ندارد، ممکن است به اشتباه، هزینه های شخصی را به عنوان هزینه های شرکت ثبت کند، گرچه این تقلب، عمدی نیست اما ممیزین مالیاتی را به تقلب مالی مشکوک خواهد کرد.
حسابرسان با برگزاری دوره های آموزشی و ارائه راهنماهای عملی، می توانند آگاهی کارکنان و مدیران را از قوانین و مقررات افزایش دهند. همچنین، آن ها می توانند با ارائه مشاوره های تخصصی، از بروز خطاهای غیرعمدی جلوگیری کنند.
تغییرات سریع در محیط کسب وکار
تغییرات سریع مانند تحولات تکنولوژیکی یا تغییرات قوانین، می تواند سازمان ها را در معرض ریسک تقلب مالی قرار دهد. سازمان هایی که نتوانند خود را با این تغییرات تطبیق دهند، ممکن است به دلیل ضعف در سیستم های کنترل داخلی، هدف تقلب قرار گیرند، پس دقت کنید از قافله عقب نمانید!
حسابرسان با بررسی سیستم های موجود و ارائه راهکارهای به روز، می توانند به سازمان ها کمک کنند تا خود را با تغییرات محیطی تطبیق دهند. برای مثال، آن ها ممکن است پیشنهاد کنند که از نرم افزارهای پیشرفته حسابداری استفاده شود.
مکانیزم های حسابرسان در پیشگیری از تقلب مالی
حسابرسی فرآیندی سیستماتیک و مستقل است که با هدف ارزیابی صحت و قابلیت اعتماد اطلاعات مالی یک سازمان انجام می شود. این فرآیند نه تنها به بررسی دقت صورت های مالی می پردازد، بلکه کنترل های داخلی، رعایت قوانین و مقررات، و کارایی عملیاتی سازمان را نیز مورد ارزیابی قرار می دهد. حسابرسی به دو دسته اصلی تقسیم می شود: حسابرسی داخلی و حسابرسی خارجی.
حسابرسی داخلی: توسط کارکنان داخلی سازمان انجام می شود و هدف آن بهبود فرآیندها و کاهش ریسک های داخلی است.
حسابرسی خارجی: توسط نهادهای مستقل انجام می شود و هدف آن ارائه اطمینان به ذینفعان خارجی مانند سرمایه گذاران و ذینفعان است.
و اما مکانیزمهای جلوگیری و کشف تقلب مالی را مرور کنیم:
- حسابرسی با ارزیابی دقیق کنترل های داخلی، نقاط ضعف را شناسایی کرده و راهکارهایی برای تقویت آن ها ارائه می دهد. برای مثال، تفکیک وظایف، محدودیت دسترسی به سیستم های مالی و نظارت مستمر بر تراکنش ها از جمله اقداماتی است که می تواند از تقلب جلوگیری کند.
- حسابرس حرفه ای با استفاده از تکنیک های پیشرفته تحلیلی، نشانه های تقلب را شناسایی می کنند. این نشانه ها ممکن است شامل تراکنش های غیرعادی، عدم تطابق اسناد یا الگوهای رفتاری مشکوک باشد. شناسایی به موقع این نشانه ها می تواند از بروز تقلب های بزرگ جلوگیری کند.
- حسابرسی با افزایش شفافیت و پاسخگویی در سازمان، محیطی ایجاد می کند که در آن تقلب مالی به سختی امکان پذیر است. گزارش های حسابرسی مستقل، ذینفعان را از وضعیت مالی سازمان آگاه کرده و فشار بیشتری بر مدیران برای رعایت اصول اخلاقی و قانونی وارد می کند.
- حسابرسی داخلی می تواند با برگزاری دوره های آموزشی، کارکنان را از خطرات تقلب و پیامدهای آن آگاه کند. افزایش آگاهی کارکنان، احتمال مشارکت آن ها در فعالیت های متقلبانه را کاهش می دهد.
نقش حسابرسی در کاهش ریسک
ریسک های مالی می تواند ناشی از عوامل داخلی (مانند ضعف نظارت ها) یا عوامل خارجی (مانند تغییرات قوانین) باشد. حسابرسی با شناسایی و مدیریت این ریسک ها، به سازمان ها کمک می کند تا از خسارت های مالی جلوگیری کنند.
شناسایی ریسک های بالقوه، یعنی آن ریسک هایی که هنوز به سیستم ضربه نزده اند و در لایه های زیرین در حال شکل گیری هستند! حسابرسی باید بتواند با بررسی فرآیندها و سیستم های سازمان، ریسک های بالقوه را شناسایی کند. این ریسک ها ممکن است شامل ریسک عملیاتی، ریسک مالی یا ریسک قانونی باشد.
پس از شناسایی ریسک ها، حسابرسی تأثیر هر یک از آن ها را بر سازمان ارزیابی می کند. این ارزیابی به سازمان کمک می کند تا اولویت های خود را در مدیریت ریسک تعیین کند.
پس از آن، حسابرس با ارائه راهکارهای عملی، به سازمان ها کمک می کند تا ریسک ها را به حداقل برسانند. این راهکارها ممکن است شامل بهبود کنترل های داخلی، تنوع بخشیدن به سرمایه گذاری ها یا انعقاد بیمه های مناسب باشد. علاوه بر این، حسابرسان می توانند با استفاده از فناوری های پیشرفته مانند هوش مصنوعی و تحلیل داده ها، الگوهای غیرعادی را شناسایی کرده و ریسک های پنهان را آشکار کنند.
در نهایت، حسابرسان با ایجاد سیستم های گزارش دهی شفاف، اطمینان حاصل می کنند که هرگونه فعالیت مشکوک به سرعت شناسایی و بررسی شود.
چالش های پیش روی حسابرسی در پیشگیری از تقلب و کاهش ریسک
با وجود مزایای فراوان، حسابرسی با چالش هایی نیز مواجه است که می تواند اثربخشی آن را تحت تأثیر قرار دهد.
تقلب های مالی به طور فزاینده ای پیچیده و پنهان شده اند، که شناسایی آن ها را دشوار می کند. هر چقدر حسابرسان حرفه ای تر می شوند متقلبین هم راه های دیگری برای تقلب مالی پنهان خود کشف می کنند و به روز می مانند!
از سویی سازمان ها ممکن است به دلیل محدودیت منابع، نتوانند حسابرسی جامع و مستمر انجام دهند و این فرایند برایشان زمان بر و پر هزینه باشد.
و یک موضوع مهم دیگر، برخی مدیران ممکن است به دلیل ترس از افشا شدن مشکلات، با حسابرسی همکاری نکنند.
همچنین تغییر در قوانین و مقرراتمی تواند حسابرسان را از متقلبین عقب بیاندازد، بنابراین حسابرسان همیشه باید در جریان آخرین تغییرات باشند و بتوانند آن ها را در فرایند حسابرسی خود اعمال کنند. عدم آگاهی از این تغییرات می تواند منجر به اشتباهات جدی در حسابرسیو عدم کشف تقلب و ریسک شود.
برای غلبه بر چالش های فوق، سازمان ها می توانند از راهکارهای زیر استفاده کنند:
- ابزارهای تحلیلی پیشرفته می توانند به شناسایی تقلب های پیچیده کمک کنند.
- افزایش دانش و مهارت های حسابرسان، توانایی آن ها را در شناسایی تقلب و ریسک ها افزایش می دهد.
- ایجاد فرهنگی که در آن صداقت و شفافیت ارزش های اصلی هستند، می تواند از بروز تقلب جلوگیری کند.