با افزایش پیچیدگی های مالی و نظارتی، شرکت ها ناگزیر به استفاده از حسابرسی داخلی و خارجی برای کاهش ریسک های مالی و عملیاتی هستند. این نوع حسابرسی ها به عنوان یکی از ارکان اساسی شفافیت مالی، نقش تعیین کننده ای در موفقیت سازمان ها ایفا می کند.

بر اساس گزارش انجمن حسابرسان داخلی ایران (IIA)، بیش از 85 درصد شرکت‌های بزرگ ایرانی از هر دو نوع حسابرسی داخلی و خارجی استفاده می‌کنند تا از انطباق با قوانین و بهبود فرآیندهای داخلی اطمینان یابند همچنین، تحقیقات Deloitte نشان می دهد که سازمان هایی که سیستم های حسابرسی قوی دارند، 40 درصد کمتر با تخلفات مالی مواجه می شوند.

این مقاله از سامان حسابان به صورت تخصصی، تفاوت حسابرسی داخلی و خارجی را بررسی می کند، برای درک عمیق تر این دو مقوله با ما همراه باشید اما از همین ابتدا بدانید که حسابرسی داخلی و خارجی مکمل یکدیگر هستند و سازمان هایی که از هر دو استفاده می کنند، ریسک کمتر و اعتبار بیشتری دارند.

تعریف حسابرسی داخلی و خارجی

حسابرسی داخلی و خارجی، دو ابزار  سازمانی هستند که هر کدام نقش و جایگاه ویژه ای در ساختار مالی کسب وکارها ایفا می کنند.

حسابرسی داخلی (Internal Audit)

حسابرسی داخلی یک فرآیند مستقل و مشاوره ای است که توسط واحد داخلی سازمان انجام می شود. هدف اصلی آن ارزیابی اثربخشی کنترل های داخلی، مدیریت ریسک و بهبود فرآیندهای عملیاتی است. بر اساس استانداردهای IIA، حسابرسی داخلی باید مستقل از مدیریت عملیاتی باشد، به کمیته حسابرسی و هیئت مدیره گزارش دهد و بر پیشگیری از تقلب مالی و خطا تمرکز کند.

حسابرسی خارجی (External Audit)

توسط یک موسسه مستقل انجام می شود و هدف آن اعتبارسنجی صورت های مالی و اطمینان از انطباق با استانداردهای حسابداری است. حسابرسی خارجی معمولاً سالانه انجام می شود و گزارش آن به سهامداران، بانک ها و نهادهای نظارتی ارائه می گردد.

 اهداف و وظایف حسابرسی داخلی و خارجی

در هر سازمانی واحد حسابرسی داخلی به عنوان بازوی کمکی مدیریت عمل می کند ، این واحد به صورت مستمر سیستم های کنترل داخلی سازمان را بررسی می کند تا از کارایی و اثربخشی آنها اطمینان حاصل نماید. برای مثال، ممکن است فرآیندهای پرداخت حقوق و دستمزد را از نظر کنترل های امنیتی ارزیابی کند.

حسابرسان داخلی با شناسایی نقاط ضعف و ریسک های بالقوه در فرآیندهای کسب و کار، به مدیریت در تصمیم گیری های استراتژیک کمک می کنند. به عنوان نمونه، ممکن است ریسک های نقدینگی شرکت را تحلیل کنند.

همچنین با طراحی و پیاده سازی مکانیزم های نظارتی مناسب، احتمال وقوع تخلفات مالی را کاهش می دهند. برای مثال، ممکن است سیستم های مجوزدهی برای پرداخت های کلان را پیشنهاد دهند و البته با ارائه توصیه های کاربردی، به بهینه سازی فرآیندهای سازمانی کمک می کنند. مثلاً ممکن است پیشنهاداتی برای تسریع فرآیند تدارکات ارائه دهند.

گفتیم که حسابرسی خارجی که توسط موسسات مستقل انجام می شود  و دارای اهداف مهمی است، اعتباردهی به صورت های مالی از مهمترین اهداف حسابرسی خارجی است؛ حسابرسان خارجی با بررسی اسناد و مدارک، صورت های مالی را از نظر صحت و کامل بودن تأیید می کنند. برای مثال، ممکن است موجودی انبار را به صورت فیزیکی شمارش کنند.

همچنین آنها بررسی می کنند که صورت های مالی بر اساس استانداردهای حسابداری تهیه شده باشند.

تیم حسابرسی خارجی در نهایت، نتایج بررسی های خود را در قالب گزارش حسابرسی به ذیفعان شامل سهامداران، بانک ها و نهادهای نظارتی ارائه می دهند. این گزارش معمولاً شامل اظهارنظر در مورد منصفانه بودن صورت های مالی است.

خوب است بدانید ، در عمل، حسابرسی داخلی بیشتر جنبه پیشگیرانه و بهبودی دارد، در حالی که حسابرسی خارجی بر اعتبارسنجی و اطمینان بخشی به ذینفعان خارجی متمرکز است. هر دو نوع حسابرسی برای سلامت مالی سازمان ضروری هستند و مکمل یکدیگر محسوب می شوند.

چگونه کسب وکارهای کوچک از هر دو نوع حسابرسی بهره مند می شوند؟

شاید در نگاه اول، حسابرسی بیشتر مناسب شرکت های بزرگ و سازمان های عظیم به نظر برسد، اما در واقع، کسب وکارهای کوچک نیز می توانند به طور مؤثری از حسابرسی داخلی و خارجی بهره مند شوند؛ حتی می توان گفت در برخی موارد، این کسب وکارهای کوچک هستند که بیشترین نیاز را به نظارت حرفه ای و دقیق دارند. چرا؟ چون در مراحل اولیه رشد، ریسک ها بیشتر هستند و خطاهای کوچک می توانند خسارات بزرگ تری به بار بیاورند.

از سوی دیگر، حسابرسی خارجی برای کسب وکارهای کوچک فقط یک الزام قانونی نیست؛ بلکه فرصتی طلایی برای جلب اعتماد بازار است. فرض کنید یک سرمایه گذار علاقه مند به همکاری با شرکت شماست. وقتی بداند صورت های مالی شرکت توسط یک حسابرس مستقل بررسی شده و وضعیت مالی شفاف است، اعتماد بیشتری پیدا می کند.

یا زمانی که برای دریافت وام به بانک مراجعه می کنید، ارائه گزارش حسابرسی خارجی می تواند مسیر دریافت تسهیلات را تسهیل کند. حتی گاهی اوقات همین گزارش می تواند مانع بروز اختلافات درون سازمانی بین شرکا شود، چون همه چیز روی کاغذ و مستند شده است.

در نتیجه، حسابرسی برای کسب وکارهای کوچک نه تنها هزینه نیست، بلکه نوعی سرمایه گذاری برای ایجاد ثبات، شفافیت و رشد پایدار به حساب می آید.

اشتباهات رایج سازمان ها در درک تفاوت حسابرسی داخلی و خارجی

در فضای واقعی کسب وکار، بسیار پیش آمده که مدیران یا بنیان‌گذاران، تفاوت‌های کلیدی بین حسابرسی داخلی و خارجی را به درستی درک نکرده‌اند و همین برداشت اشتباه، منجر به تصمیمات غلط یا انتظارات نابجا از تیم‌های حسابرسی شده است.

یکی انگاری حسابرسی داخلی و خارجی

یکی از رایج‌ترین اشتباهات، یکی انگاری این دو نوع حسابرسی است؛ یعنی بسیاری تصور می‌کنند اگر گزارش حسابرسی خارجی وجود دارد، دیگر نیازی به بررسی‌های داخلی نیست، یا برعکس. اما در حقیقت، این دو مکمل یکدیگرند و هر یک هدف متفاوتی را دنبال می‌کنند.

عدم استقلال حسابرس داخلی

اشتباه دیگر، مربوط به استقلال حسابرس داخلی است. گاهی در سازمان‌ها دیده می‌شود که حسابرس داخلی به مدیر مالی یا مدیرعامل گزارش می‌دهد و عملاً از استقلال واقعی برخوردار نیست. در چنین شرایطی، احتمال دارد بسیاری از تخلفات، خطاها یا ضعف‌های سیستمی نادیده گرفته شود، چون حسابرس نمی‌خواهد یا نمی‌تواند نظر خلاف مدیر را اعلام کند. این موضوع به مرور باعث کاهش اعتماد نسبت به گزارش‌های داخلی شده و ارزش واقعی حسابرسی را از بین می‌برد. حسابرس داخلی باید فارغ از وابستگی سازمانی، بی‌طرفانه عمل کند و اگر نیاز باشد، مشکلات را حتی مستقیم به هیئت مدیره گزارش دهد.

نادیده گرفتن حسابرسی داخلی در استارتاپ‌ها

یکی دیگر از برداشت‌های نادرست، نادیده گرفتن حسابرسی داخلی در استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوپاست. بسیاری از کارآفرینان، به ویژه در مراحل ابتدایی کسب‌وکار، تصور می‌کنند که حسابرسی فقط زمانی ضرورت دارد که شرکت به یک برند بزرگ تبدیل شده باشد. اما حقیقت این است که مشکلات مالی، سوءمدیریت منابع یا اشتباهات کوچک دقیقاً در همین مراحل شکل می‌گیرند. اگر از همان ابتدا نگاهی دقیق و تحلیلی به ساختارهای مالی و عملیاتی وجود داشته باشد، رشد شرکت سالم‌تر و شفاف‌تر خواهد بود.

معیارهای انتخاب حسابرس داخلی و خارجی حرفه ای

وقتی نوبت به انتخاب حسابرس می رسد، خیلی ها به دنبال گزینه های آشنا، ارزان یا در دسترس می روند؛ اما واقعیت این است که انتخاب حسابرس، اگر بر پایه معیارهای حرفه ای و تخصصی نباشد، ممکن است نه تنها کمکی نکند بلکه حتی وضعیت را بدتر کند. یک حسابرس حرفه ای، مانند چشم سوم سازمان عمل می کند!

هنگام انتخاب حسابرس، باید به تجربه در صنعت مرتبط، گواهینامه‌های معتبر، مهارت‌های ارتباطی و توانایی کار با ابزارهای تحلیلی توجه کرد. حسابرس حرفه‌ای باید بتواند علاوه بر ارائه گزارش دقیق، مفاهیم پیچیده را به زبان ساده منتقل کند و در برابر فشارهای بیرونی مستقل باشد. برای اطلاعات بیشتر، مقاله نحوه انتخاب حسابرس خبره در 6 گام در همین سایت در دسترس است.

چالش های مشترک در اجرای حسابرسی داخلی و خارجی در ایران

در ایران، سازمان ها با چالش های مختلفی در اجرای حسابرسی داخلی و خارجی مواجه هستند که می تواند تأثیر زیادی بر کیفیت و دقت گزارش های حسابرسی داشته باشد ، بیایید با این چالش ها را مرورکنیم.

۱. عدم آشنایی کافی با استانداردها و اصول حسابرسی

یکی از چالش های اصلی که در بسیاری از سازمان ها وجود دارد، ناآشنایی به طور کامل با استانداردهای حسابرسی است. در حالی که قوانین و استانداردهای حسابرسی داخلی و خارجی در سطح بین المللی به خوبی مشخص شده اند، در ایران بسیاری از سازمان ها نتوانسته اند به طور کامل از این استانداردها پیروی کنند. این امر می تواند به بروز مشکلاتی در صحت و دقت گزارش های حسابرسی منجر شود. همچنین، هم راستایی با تغییرات جدید در قوانین و استانداردها می تواند برای حسابرسان چالش برانگیز باشد.

۲. محدودیت در منابع انسانی متخصص

یکی از مشکلات اصلی در زمینه حسابرسی داخلی و خارجی در ایران، کمبود نیروی متخصص در این حوزه است. بسیاری از حسابرسان داخلی و خارجی در سازمان ها با دردسرهایی در زمینه دانش تخصصی، تجربه عملی و توانایی در تحلیل های پیچیده مالی مواجه هستند. این کمبود نیروی انسانی متخصص می تواند کیفیت فرآیندهای حسابرسی را کاهش دهد و حتی گاهی منجر به اشتباهات یا عدم شفافیت در گزارش ها شود.

۳. مشکلات ساختاری در سازمان ها

در بسیاری از سازمان های ایرانی، ساختارهای سازمانی به گونه ای است که انجام حسابرسی داخلی با مشکلات زیادی روبرو می شود. مثلاً، برخی حسابرسان داخلی از استقلال کافی برخوردار نیستند ؛ این مسئله می تواند به تعارض منافع منجر شود و اعتبار گزارش های حسابرسی داخلی را کاهش دهد.

مقایسه هزینه های حسابرسی داخلی و خارجی

حسابرسی داخلی و خارجی برای هر سازمانی از اهمیت بالایی برخوردار است، اما سوالی که بسیاری از کسب وکارها دارند این است که آیا هزینه های این خدمات به صرفه هستند و کدام یک از آن ها برای سازمان مناسب تر است؟

۱. هزینه های حسابرسی داخلی

حسابرسی داخلی معمولاً به صورت مداوم و در طول سال انجام می شود. این نوع حسابرسی مسئول نظارت مستمر بر فرآیندهای داخلی سازمان است. هزینه های حسابرسی داخلی معمولاً شامل حقوق و دستمزد حسابرسان داخلی، هزینه های آموزش و به روزرسانی مهارت ها، هزینه های نرم افزار و ابزارهای تحلیلی است. به طور کلی، هزینه های حسابرسی داخلی برای سازمان ها به ویژه کسب وکارهای کوچک تر می تواند به مراتب کمتر از حسابرسی خارجی باشد زیرا این نوع حسابرسی معمولاً به صورت درون سازمانی انجام می شود.

اما باید به این نکته توجه داشت که اگر سازمان ها نتوانند به درستی از منابع انسانی متخصص و ابزارهای حسابرسی استفاده کنند، ممکن است نتایج حسابرسی داخلی دچار کمبود دقت شود و در نهایت هزینه های بالاتری برای اصلاح خطاها و تقویت سیستم های داخلی متحمل شوند.

۲. هزینه های حسابرسی خارجی

حسابرسی خارجی معمولاً هزینه بالاتری را شامل می شود زیرا توسط موسسات مستقل بیرونی انجام می شود. هزینه های حسابرسی خارجی شامل هزینه های مربوط به انتخاب موسسات حسابرسی مستقل، هزینه های سفر احتمالی و اقامت برای تیم حسابرسی، و هزینه های تهیه گزارش های جامع و دقیق است.

با وجود اینکه هزینه های حسابرسی خارجی معمولاً بیشتر از حسابرسی داخلی است، اما این نوع حسابرسی برای سازمان هایی که به دنبال جذب سرمایه گذار یا دریافت تسهیلات مالی هستند، می تواند یک سرمایه گذاری مفید محسوب شود. چرا که داشتن یک گزارش حسابرسی مستقل می تواند اعتبار سازمان را افزایش دهد و اعتماد ذینفعان را جلب کند.

۳. مقایسه هزینه ها و مزایای هر کدام

با توجه به هزینه های بالا و فرآیند پیچیده حسابرسی خارجی، برخی سازمان ها ممکن است تمایل داشته باشند تنها به حسابرسی داخلی بسنده کنند. اما اگر سازمان ها از هر دو نوع حسابرسی بهره مند شوند، هزینه ها می توانند به طور مؤثری در بلندمدت کاهش یابند و به بهبود فرآیندهای داخلی و همچنین افزایش اعتماد ذینفعان خارجی کمک کنند.

در نهایت، تصمیم به استفاده از حسابرسی داخلی یا خارجی باید بر اساس نیازهای خاص سازمان، اندازه شرکت، نوع صنعت و اهداف استراتژیک اتخاذ شود. برای کسب وکارهای کوچک و استارتاپ ها، حسابرسی داخلی می تواند به عنوان یک ابزار پیشگیرانه مفید باشد، در حالی که حسابرسی خارجی برای سازمان های بزرگ تر و آنهایی که به دنبال جذب سرمایه گذار یا اعتبار مالی هستند، ضروری است.