حسابرسی مالیاتی یکی از مهمترین فرآیندهای نظارتی در سیستم مالیات هر کشور محسوب می شود. این عملیات شامل بررسی دقیق اسناد و مدارک مالی مؤدیان مالیاتی به منظور اطمینان از صحت و دقت اطلاعات ارائه شده و تطابق آنها با قوانین و مقررات مالیاتی است که نه تنها به عنوان ابزاری برای تضمین شفافیت و صحت اطلاعات مالی شناخته می شود، بلکه به عنوان مکانیزمی برای اطمینان از اجرای قوانین مالیاتی و جلوگیری از فرار مالیاتی یا تقلب مالی نیز عمل می کند که نیاز هر کشور است!
در این مقاله از سامان حسابان، به بررسی جامع و دقیق مراحل و فرآیند حسابرسی مالیاتی می پردازیم، با ما همراه باشید. از آنجا که مراحل انجام حسابرسی مالیاتی و شناخت آن اهمیت ویژه دارد ما ابتدا به بررسی این مراحل می پردازیم و سپس در ادامه انواع حسابرسی مالیاتی و مهلت های مهم را نیز بررسی و مرور خواهیم کرد.
مراحل حسابرسی مالیاتی
سوال اول این است که چه کسانی مورد حسابرسی مالیاتی قرار می گیرند؟ پس اولین مرحله در فرآیند حسابرسی مالیاتی، تشخیص و انتخاب مؤدیانی است که باید مورد بررسی قرار گیرند. این انتخاب می تواند بر اساس معیارهای مختلفی انجام شود، گاهی مؤدیانی که دارای ریسک مالیاتی بالایی هستند، مانند شرکتهای بزرگ با تراکنش های مالی پیچیده، برای حسابرسان جذاب تر هستند و سریع تر به سراغ این نوع شرکت ها می روند.
در برخی موارد هم، مؤدیان به صورت تصادفی برای حسابرسی انتخاب می شوند تا از هرگونه تبعیض جلوگیری شود و البته گاهی اوقات، بر اساس شکایات یا گزارشاتی که از سوی اشخاص ثالث مطرح می شود مودی برای حسابرسی انتخاب می شود.
پس از انتخاب مؤدی، اداره مالیاتی اخطار رسمی حسابرسی را برای وی ارسال می کند. این اخطار شامل اطلاعاتی درباره زمان، مکان و اسناد مورد نیاز برای حسابرسی است. مؤدی م بایست در زمان مشخص شده، کلیه اسناد و مدارک مالی خود را آماده کرده و در اختیار مأموران حسابرسی قرار دهد تا آن ها بتوانند براحتی مدارک را بررسی کرده و عملیات حسابرسی را انجام دهند.
در این مرحله، مأموران حسابرسی به بررسی اولیه اسناد و مدارک مالی مؤدی میپردازند. این بررسی شامل موارد زیر است:
- بررسی ترازنامه، صورت سود و زیان، و صورت جریان وجوه نقد.
- بررسی دفتر کل، دفتر معین، و اسناد حسابداری دیگر.
- بررسی فاکتورها، رسیدها، قراردادها، و سایر اسناد پشتیبان.
معمولاً اینگونه است که مأموران حسابرسی از آزمون های تحلیلی برای ارزیابی صحت و قابلیت اتکای اطلاعات مالی استفاده می کنند. این آزمونها شامل این موارد است:
- بررسی روند تغییرات اقلام مالی در طول زمان و مقایسه آنها با دوره های مالی قبلی.
- محاسبه و تحلیل نسبت های مالی مانند نسبت جاری و نسبت سودآوری.
- شناسایی و بررسی انحرافات قابل توجه از استانداردهای صنعت یا پیش بینی های مالی.
بررسی تطبیقی با قوانین مالیاتی مرحله بعدی در فرایند حسابرسی مالیاتی است که در این مرحله، مأموران حسابرسی به بررسی تطبیقی اطلاعات مالی مؤدی با قوانین و مقررات مالیاتی خواهند پرداخت که شامل :
- اطمینان از اینکه مالیات محاسبه شده بر اساس قوانین فعلی و با در نظر گرفتن کلیه معافیت ها و تخفیف های قانونی انجام شده است.
- بررسی معاملات بین شرکت های مرتبط به منظور جلوگیری از انتقال سود و فرار مالیاتی.
- و اطمینان از اینکه صورتهای مالی بر اساس استانداردهای حسابداری ملی یا بین المللی تهیه شده است.
در حسابرسی مالیاتی چه مواردی بررسی می شوند؟
صورت های مالی یکی از اصلی ترین مواردی است که در حسابرسی مالیاتی مورد بررسی قرار می گیرد. این صورت ها شامل ترازنامه، صورت سود و زیان، و صورت جریان وجوه نقد هستند. در ترازنامه، دارایی ها و بدهی ها بررسی می شوند تا مطمئن شوند که ارزش های ثبت شده واقعی و مطابق با استانداردهای حسابداری هستند. در صورت سود و زیان نیز درآمدها و هزینه ها به دقت تحلیل می شوند تا از صحت محاسبه سود یا زیان خالص اطمینان حاصل شود.
اسناد حسابداری شامل دفتر کل، دفتر معین، و سایر اسناد مرتبط هستند که در حسابرسی مالیاتی به دقت بررسی می شوند. مأموران حسابرسی این اسناد را با اسناد پشتیبان مانند فاکتورها، رسیدها، و قراردادها تطبیق می دهند تا از صحت ثبت های حسابداری اطمینان حاصل کنند. برای مثال، اگر در دفتر کل مبلغی به عنوان هزینه ثبت شده باشد، مأموران حسابرسی بررسی می کنند که آیا فاکتور یا رسید مربوط به این هزینه وجود دارد و آیا این هزینه واقعاً انجام شده است یا خیر.
معاملات مالی شامل فروش، خرید، و سایر تراکنش های مالی هستند. مأموران حسابرسی به دقت این معاملات را بررسی می کنند تا از صحت ثبت آنها اطمینان حاصل کنند. برای نمونه، در مورد فروش، مأموران بررسی می کنند که آیا تمامی فاکتورهای فروش صادر شده اند و آیا درآمدهای حاصل از فروش به درستی ثبت شده اند یا خیر. در مورد خرید نیز بررسی می شود که آیا هزینه های ثبت شده واقعی هستند و آیا فاکتورهای مربوط به آنها وجود دارد یا خیر.
مالیات های پرداختی و دریافتنی، این مالیات ها شامل مالیات بر ارزش افزوده ، مالیات بر درآمد، و مالیات تکلیفی هستند. مأموران حسابرسی بررسی می کنند که آیا این مالیات ها به درستی محاسبه و پرداخت شده اند یا خیر.
کنترل های داخلی شامل سیستم ها و فرآیندهایی هستند که به منظور جلوگیری از خطاها و تقلب ها در سازمان طراحی شده اند. همچنین، بررسی می شود که آیا این کنترل ها به اندازه کافی قوی هستند تا از وقوع خطاها و تقلب ها جلوگیری کنند یا خیر.
تطابق با قوانین مالیاتی ؛ مأموران حسابرسی بررسی می کنند که آیا فعالیت های مالی مؤدی با قوانین و مقررات مالیاتی تطابق دارد یا خیر. این بررسی شامل تطابق با قوانین ملی و بین المللی، و همچنین استفاده صحیح از معافیت ها و تخفیف های مالیاتی است.
معاملات مرتبط؛ این معاملات شامل تراکنش هایی هستند که بین شرکت های مرتبط انجام می شوند. مأموران حسابرسی به دقت این معاملات را بررسی می کنند تا از صحت آنها اطمینان حاصل کنند. مأموران بررسی می کنند که آیا قیمت های تعیین شده در این معاملات منصفانه هستند و آیا این معاملات به منظور انتقال سود یا فرار مالیاتی انجام نشده اند یا خیر.
اسناد پشتیبان که شامل فاکتورها، رسیدها، قراردادها، و سایر مدارک هستند که به عنوان پشتیبان ثبت های حسابداری استفاده می شوند. مأموران حسابرسی به دقت این اسناد را بررسی می کنند تا از صحت ثبت های حسابداری اطمینان حاصل کنند.
تهیه گزارش حسابرسی مالیاتی
تهیه گزارش حسابرسی مالیاتی، یکی از مراحل پایانی و بسیار مهم در پروسه حسابرسی مالیاتی است. این گزارش به عنوان سند رسمی، نتایج بررسی ها و تحلیل های انجام شده توسط مأموران مالیاتی را به طور شفاف و دقیق ارائه می دهد. گزارش حسابرسی مالیاتی نه تنها برای اداره مالیاتی، بلکه برای مؤدی نیز حائز اهمیت است، چرا که بر اساس آن، تصمیمات نهایی درباره میزان مالیات متعلقه، جریمه ها، یا حتی بازپرداخت های احتمالی اتخاذ می شود در واقع این گزارش است که تکلیف مالیات را مشخص می کند!
بخش های این گزارش را مرور کنیم:
بخش اول گزارش ، یافته های حسابرسی مالیاتی است که در واقع خلاصه ای از مهم ترین نتایج و کشفیات مأموران مالیاتی را در طول فرآیند بررسی ارائه می دهد. این بخش به ما چه می گوید؟
- خطاها و اشتباهات محاسباتی: در این بخش، خطاهای شناسایی شده در محاسبات مالیاتی مؤدی ذکر می شود. این خطاها ممکن است شامل اشتباهات در محاسبه پایه مالیاتی، عدم اعمال صحیح نرخ های مالیاتی، یا اشتباه در اعمال معافیت ها و تخفیف های مالیاتی باشد.
- تخلفات مالیاتی: اگر در طول حسابرسی شواهدی از تخلفات مالیاتی مانند فرار مالیاتی، عدم ثبت درآمدها، یا ثبت هزینه های غیرواقعی مشاهده شود، این موارد به طور دقیق در گزارش ذکر می شوند.
- عدم تطابق با قوانین مالیاتی: در طی حسابرسی مالیاتی، مأموران مالیاتی باید بررسی کنند که آیا مؤدی به طور کامل و دقیق به قوانین و مقررات مالیاتی پایبند بوده است یا خیر. هرگونه عدم تطابق با این قوانین در این بخش گزارش می شود.
یافته های حسابرسی مالیاتی باید به گونه ای ارائه شوند که برای خواننده گزارش (اعم از مؤدی یا مراجع مالیاتی) کاملاً شفاف و قابل درک باشند. این بخش معمولاً با ذکر شواهد و مستندات پشتیبان همراه است تا اعتبار گزارش افزایش یابد.
بخش دوم گزارش حسابرسی مالیاتی، تعدیلات پیشنهادی است، یعنی پس از شناسایی خطاها یا اشتباهات در محاسبات مالیاتی، مأموران مالیاتی پیشنهاداتی برای تعدیلات لازم ارائه می کنند.
اگر پایه مالیاتی به درستی محاسبه نشده باشد، مأموران پیشنهاد می کنند که پایه مالیاتی اصلاح شود. این ممکن است شامل افزایش یا کاهش پایه مالیاتی بر اساس شواهد و مدارک باشد و در صورتی که نرخ های مالیاتی به درستی اعمال نشده باشند، مأموران پیشنهاد می کنند که مالیات متعلقه با نرخ های صحیح محاسبه شود.
همچنین اگر مؤدی از معافیت ها یا تخفیف های مالیاتی بهره مند نشده باشد، مأموران پیشنهاد می کنند که این موارد اعمال شوند.
بخش توصیه ها در گزارش حسابرسی مالیاتی، شامل پیشنهاداتی است که مأموران مالیاتی برای بهبود سیستم های مالی و مالیاتی مؤدی ارائه می دهند. مأموران ممکن است توصیه هایی برای تقویت سیستم های کنترل داخلی مؤدی ارائه دهند تا از وقوع خطاها یا تخلفات مالیاتی در آینده جلوگیری شود و همچنین پیشنهاداتی برای بهبود فرآیندهای مالی مؤدی ارائه می گردد تا از تکرار خطاها یا تخلفات جلوگیری شود.
محاسبه مالیات متعلقه
در این بخش، مأموران مالیاتی بر اساس یافته ها و تعدیلات پیشنهادی، مالیات متعلقه مؤدی را محاسبه می کنند:
- مالیات بر درآمد: محاسبه مالیات بر درآمد مؤدی بر اساس پایه مالیاتی اصلاح شده و نرخ های صحیح مالیاتی.
- مالیات بر ارزش افزوده (VAT): در صورتی که مؤدی مشمول مالیات بر ارزش افزوده باشد، این مالیات نیز محاسبه و در گزارش ذکر می شود.
- جریمه ها و بهره های تأخیر: اگر مؤدی در پرداخت مالیات تأخیر داشته باشد، جریمه ها و بهره های متعلقه نیز محاسبه و در گزارش ذکر می شوند.
در بخش پایانی گزارش، مأموران مالیاتی نتیجه گیری نهایی خود را ارائه می دهند؛ اگر هیچ خطا یا تخلفی شناسایی نشود، مأموران مالیاتی صحت اظهارنامه مالیاتی مؤدی را تأیید می کنند، چنانچه محاسبات مالیاتی مؤدی نیاز به تعدیل داشته باشد، مأموران مالیاتی درخواست پرداخت مالیات اضافی را مطرح می کنند و در نهایت ، در صورت شناسایی تخلفات جدی مالیاتی، پرونده ممکن است به مراجع قضایی مالیاتی ارجاع داده شود!
حالا گزارش حسابرسی به دو نسخه به مؤدی و اداره مالیاتی ارائه می شود. مؤدی فرصت دارد تا در صورت وجود هرگونه اختلاف نظر، اعتراض خود را به صورت کتبی به اداره مالیاتی ارائه دهد. در صورت عدم توافق، پرونده به مراجع قضایی مالیاتی ارجاع داده می شود.
پس از صدور رأی نهایی، مؤدی موظف است به تصمیمات اتخاذ شده عمل کند. این تصمیمات می تواند شامل پرداخت مالیات اضافی، دریافت بازپرداخت مالیات، یا انجام تعدیلات لازم در صورتهای مالی باشد.
خوب است بدانید که اداره مالیاتی ممکن است پس از اتمام حسابرسی، به منظور اطمینان از اجرای صحیح تصمیمات، نظارتهای بعدی را انجام دهد. این نظارت ها می تواند شامل بررسی های دوره ای یا درخواست اسناد و مدارک اضافی باشد.
انواع حسابرسی مالیاتی
حسابرسی مالیاتی به شیوه های مختلفی انجام می شود که هر یک اهداف خاصی را دنبال می کنند:
حسابرسی جامع (Complete Audit)
حسابرسی جامع، به عنوان دقیق ترین و کامل ترین نوع حسابرسی مالیاتی شناخته می شود. در این نوع حسابرسی، کلیه اسناد و مدارک مالی مؤدی به طور کامل و با جزئیات بررسی می شود. این نوع حسابرسی معمولاً برای شرکت های بزرگ یا مؤدیانی که دارای تراکنش های مالی گیج کننده و سخت هستند، انجام می شود.
حسابرسی انتخابی (Selective Audit)
در این نوع حسابرسی، تنها بخشی از اسناد و مدارک مالی مؤدی مورد بررسی قرار می گیرد. این روش معمولاً زمانی استفاده می شود که اداره مالیاتی به دنبال بررسی یک موضوع خاص یا یک بخش خاص از فعالیت های مالی مؤدی باشد. حسابرسی انتخابی به دلیل محدود بودن دامنه بررسی، زمان و هزینه کمتری نسبت به حسابرسی جامع دارد.
حسابرسی میدانی (Field Audit)
حسابرسی میدانی به صورت حضوری و در محل فعالیت مؤدی انجام می شود. در این نوع حسابرسی، مأموران مالیاتی به محل کسب یا دفتر مؤدی مراجعه کرده و اسناد و مدارک را به طور مستقیم بررسی می کنند. این روش به مأموران این امکان را می دهد تا از نزدیک با فرآیندهای مالی مؤدی آشنا شوند.
حسابرسی اسنادی (Documentary Audit)
در این نوع حسابرسی، تمرکز اصلی بر روی بررسی اسناد و مدارک مالی مؤدی است. این اسناد شامل فاکتورها، رسیدها، قراردادها، و سایر مدارک پشتیبان می شود. حسابرسی اسنادی معمولاً به صورت غیرحضوری و در اداره مالیاتی انجام می شود.
حسابرسی ویژه (Special Audit)
حسابرسی ویژه به درخواست مراجع قضایی یا به دلیل وجود شبهات خاص در مورد فعالیت های مالی مؤدی انجام می شود. این نوع حسابرسی ممکن است شامل بررسی های عمیق تر و گسترده تری نسبت به سایر انواع حسابرسی باشد.
مهلت های حسابرسی مالیاتی
مهلت های حسابرسی مالیاتی از جمله موضوعات مهمی است که هم برای مؤدیان و هم برای اداره مالیاتی حائز اهمیت است. این مهلت ها بر اساس قوانین مالیاتی تعیین می شوند و رعایت آنها الزامی است.
مهلت شروع حسابرسی : بر اساس قوانین مالیاتی، اداره مالیاتی معمولاً تا 5 سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه مالیاتی فرصت دارد تا فرآیند حسابرسی را آغاز کند. این مهلت به منظور حفظ حقوق مؤدی و جلوگیری از بررسی های طولانی مدت تعیین شده است.
مهلت انجام حسابرسی : پس از شروع حسابرسی، اداره مالیاتی موظف است فرآیند حسابرسی را در مدت زمان معقولی به پایان برساند. این مدت معمولاً بین 6 ماه تا 1 سال است، اما ممکن است در موارد خاص و با موافقت مراجع بالاتر تمدید شود.
مهلت اعتراض به گزارش حسابرسی : پس از اتمام حسابرسی و ارائه گزارش نهایی، مؤدی فرصت دارد تا در صورت وجود هرگونه اختلاف نظر، اعتراض خود را به صورت کتبی به اداره مالیاتی ارائه دهد. این مهلت معمولاً 30 روز از تاریخ دریافت گزارش حسابرسی است.
مهلت پرداخت مالیات پس از حسابرسی : در صورتی که حسابرسی منجر به تشخیص مالیات اضافی شود، مؤدی موظف است ظرف 30 روز از تاریخ ابلاغیه، مالیات متعلقه را پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت، جریمه های مالیاتی و بهره تأخیر به آن اضافه می شود.
در نهایت باید بدانید که حسابرسی مالیاتی عملیاتی بسیار حساس است که نیازمند دقت، دانش تخصصی و آگاهی کامل از قوانین و مقررات مالیاتی است. هرگونه خطا یا سهل انگاری در این فرآیند می تواند منجر به جریمه های سنگین، پرداخت مالیات اضافی یا حتی مشکلات حقوقی برای مؤدیان شود. بنابراین، آمادگی کامل و رعایت دقیق قوانین مالیاتی نه تنها از بروز مشکلات جلوگیری می کند، بلکه به شما کمک می کند تا از حقوق خود به عنوان مؤدی به بهترین شکل ممکن دفاع کنید.
اگر می خواهید در فرآیند حسابرسی مالیاتی با اطمینان کامل عمل کنید و از هرگونه مشکل یا چالش غیرمنتظره جلوگیری نمایید، تیم متخصص ما در کنار شماست. ما با سال ها تجربه در زمینه حسابرسی مالیاتی و آگاهی کامل از قوانین و مقررات مالیاتی، آماده ایم تا شما را در هر مرحله از این فرآیند همراهی کنیم؛ کافیست با ما در تماس باشید.